Người phụ nữ Việt trong văn hóa miền Tây Nam Bộ (Qua tư liệu ca dao)

Abstract

Nghiên cứu về văn hoá không thể không nghiên cứu văn hóa dân gian - “văn hóa mẹ” của mọi nền văn hóa. Văn học dân gian gắn liền với đời sống của quần chúng nhân dân Nam Bộ, có vai trò quan trọng đặc biệt, vừa là kết quả vừa góp phần kiến tạo nền văn hóa nơi đây. Vì vậy trong rất nhiều lối vào để tìm hiểu đặc trưng văn hoá của một tộc người hay một vùng văn hoá, ở đây là văn hóa Nam Bộ, miền Tây Nam Bộ, chọn ngữ văn dân gian là một hướng đi khả dĩ. Đặt ca dao trong tương quan với văn hóa Nam Bộ nói chung, luận án muốn tìm hiểu nét tâm lý, tính cách của người phụ nữ Tây Nam Bộ - chủ thể sáng tạo và cũng đồng thời là nhân vật trữ tình của ca dao - như một sự kết nối vừa thể hiện ở tầng chìm vừa bộc lộ trên bề mặt ngôn từ, được ẩn giấu, thể hiện qua các biểu tượng, ngôn ngữ. Từ đó có thể khái quát được những đặc điểm sống động và phong phú của người phụ nữ và về người phụ nữ Việt trong không gian văn hoá miền Tây Nam Bộ. Việc đặt người phụ nữ Việt miền Tây Nam Bộ trong mối quan hệ với môi trường tự nhiên, môi trường xã hội là vấn đề cần thiết để làm rõ những nét riêng của họ, những nét riêng về văn hóa giới trong một không gian văn hóa cụ thể. Cho đến nay, chưa có công trình nào nghiên cứu toàn diện về người phụ nữ Việt ở miền Tây Nam Bộ (qua tư liệu ca dao). Từ những lý do đó, chúng tôi chọn “Người phụ nữ Việt trong văn hoá miền Tây Nam Bộ” (qua tư liệu ca dao) làm đề tài luận án. Đối tượng nghiên cứu của luận án là người phụ nữ Việt trong văn hóa ở miền Tây Nam Bộ” (qua tư liệu ca dao); Phạm vi tư liệu ca dao để nghiên cứu là ca dao được lưu truyền và sưu tầm ở miền Tây Nam Bộ, bao gồm 12 tỉnh và 01 thành phố. Luận án sử dụng nguồn tư liệu từ một số bộ sưu tập ca dao, tiêu biểu như: Ca dao trữ tình Việt Nam của Vũ Dung & Vũ Quang Hào, Văn học dân gian Bạc Liêu do Chu Xuân Diên chủ biên, Ca dao dân ca Nam Bộ của Bảo Định Giang, Nguyễn Tấn Phát, Trần Tấn Vĩnh & Bùi Mạnh Nhị… Ngoài ra, luận án cũng sử dụng nguồn ca dao từ website, http://e-cadao.com. Luận án sử dụng phương pháp cấu trúc - hệ thống; Hướng tiếp cận liên ngành, trong đó phương pháp nghiên cứu Văn hoá học làm trọng tâm; Phương pháp so sánh; Thao tác diễn dịch và quy nạp để diễn giải và kết luận các hiện tượng, kết hợp với thao tác phân tích và tổng hợp. Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung chính của luận án bao gồm 4 chương: Chương một: Cơ sở lý luận và thực tiễn. Chương hai: Người phụ nữ Việt Tây Nam Bộ nhìn từ mối quan hệ với môi trường tự nhiên. Chương ba: Người phụ nữ Việt Tây Nam Bộ nhìn từ mối quan hệ với môi trường xã hội. Chương bốn: Người phụ nữ Việt Tây Nam Bộ nhìn từ đặc trưng tính cách văn hóa. Tiếp cận về người phụ nữ Việt miền Tây Nam Bộ dưới góc nhìn văn hóa học, chúng tôi nhìn ca dao như một hệ thống đặc sắc phản ánh đời sống văn hóa tình cảm của người dân miền Tây Nam Bộ. Từ mối quan hệ loại hình này, chúng ta có thể đặt vấn đề rộng, sâu hơn khi tiếp cận đến việc nghiên cứu tâm lý, tính cách tộc người từ con đường ngữ văn dân gian. Với tư cách là một vùng địa - văn hóa, vùng văn hóa - dân cư lâu đời, đa dạng và sống động, Tây Nam Bộ có nhiều sản phẩm, nhiều giá trị phương Đông và phương Tây cùng tồn tại; có nhiều cộng đồng người, nhiều dân tộc sống bên nhau. Hệ giá trị văn hóa Nam Bộ với những nền tảng giá trị cốt lõi riêng chẳng những không bị mai một theo thời gian mà còn được nuôi dưỡng, hình thành nên phong cách văn hóa Nam Bộ, để những đặc trưng về vùng đất và con người nơi đây không thể lẫn lộn với bất cứ vùng miền nào trên đất Việt. Vận dụng cách nhìn hệ thống - loại hình trong nghiên cứu về văn hóa, chúng tôi đã tiến hành phân tích nguồn tư liệu ca dao nói về người phụ nữ miền Tây Nam Bộ thông qua các bình diện: văn hóa ứng xử với môi trường tự nhiên; văn hóa ứng xử với môi trường xã hội nhằm nhận diện được mặt tích cực và hạn chế trong tính cách vùng miền của người phụ nữ Tây Nam Bộ.